Bundesliga hakem atamalarının en sağlıklı şekilde yapıldığı yapıldığı organizasyon. Süper Lig’de 7 haftayı geride bırakıp milli araya girdik. Atamalarda yapay zeka sistemi kullanılan bir ülke olarak 5 büyük Avrupa ligi ve Süper Lig’de bu sezon gerçekleşen hakem görevlendirmelerini kısaca inceleyelim: ARDA KARDEŞLER’iN AVRUPA’DAKi TEK RAKiBi STUART ATTWELL Fransa Ligue 1’de 80; Serie A’da ve Premier Lig’de 70; Bundesliga ve Süper Lig’de 63; LaLiga’da 60 maç oynandı. Avrupa’nın 5 büyük liginde yapay zeka sistemiyle değil, basit yazılımlarla atamalar yapılıyor. 6 lig arasında, milli araya kadar olan süreçte sadece büyüklerin maçında görev alan ve yıpratılan 2 hakem var: Arda Kardeşler (4 maç) ve Stuart Attwell (Manchester United, Liverpool, Chelsea, Tottenham). RESMEN YIPRATIYORLAR Dünya yıkılsa, sahadaki hakemin ismiyle işi olmayan, her hakemin her takımın maçına çıkabildiği, hakemi koruyan muazzam otoriteye sahip Premier Lig’i devre dışı bırakırsak Arda Kardeşler yıpratılma anlamında tek kalıyor. ZEHiRLETEN ALGORiTMA Haftalar ilerledikçe doğal olarak hakemlerin herhangi bir takımın maçında 2. kez görev alma olasılığı artıyor. Buna rağmen Avrupa’daki çarpıcı nokta, ilk 5 haftada aynı takımın maçına birden fazla çıkan hakem sayısının bile Premier Lig’de sadece 3, Bundesliga’da 1 olması. LaLiga, Serie A ve Ligue 1’de sıfır! 5.haftadan sonra bu liglerde aynı takımlarla bir kez daha karşılaşılan hakemleri yeni görüyoruz (Ruddy Buquet-Auxerre, Juan Martinez Munuera-Almeria gibi). Serie A’da hâlâ sıfır çünkü 32 hakem görev aldı. BÖYLE BiR HATA NASIL YAPILIR? Bu tabloyu dahi yönetemiyoruz. Stuart Attwell, 4 maçında da en azından farklı büyüklerle karşılaşıyor. Yapay zeka atama kriterleri nasıl belirleniyor? Yazılıma imza atanlar, sezon başı gibi en rahat görevlendirme yapılabilecek adrenalin seviyesindeyken dahi Arda Kardeşler’in 4 maçından ikisinin Trabzonspor maçı olmaması gerektiğini düşünemiyor mu? Bu konuya neden bu kadar takılıyorum? 1- Hakemlere hastalıklı bakışa sahip olduğumuz gerçeğini unutuyoruz. Avrupa futboluyla temel farkımız önce medeniyet ve etik, sonra da profesyonellik. Senaryo ve saldırı futbolumuzun genetiği. Peki TFF bu sorunları gidermek istiyor mu? Her geçen hafta umudum azalıyor. Çünkü ligin yolu uzun. İcraatlarını kulüplere, tribünlere, futbolumuza beklerken, işi gücü bırakıp hakemliğe odaklanmaları şaşırttı. İlk 7 hafta itibarıyla hakemlerin genel başarı oranı asla kötü değilken, bu denli yıpratılmalarına neden müsaade ediliyor? 2- “Özellikle ilk 5 hafta hakem sayımız azdı” mazeret değil. Premier Lig, Ligue 1, LaLiga da bizle aynı seviyedeydi. 3- “Sadece hakemlere ait kriterlerle yapay zeka gelişmez, uygulanamaz. Takım verileri de girilmeli” diye kaç kez belirttim. Centilmenlik seviyelerinden faul ortalamalarına, koşu mesafelerine, takım ismine, sarı kart sayılarına kadar dikkate alınmalı. KULÜPLERLE AKRABA OLAN HAKEMLER Dünyada benzeri olmayan hakem-VAR kadrosu ayrımı icadına da gerek kalmadan Avrupa liglerini incelemek, sağlıklı atama sistemi oturtmak ve nasıl başardıklarını görmek için alim olmaya gerek yok. Kural koyucu TFF ve MHK olmalıdır, karşı çıkan ve isyan eden kulübe ceza vermesi gereken de TFF’dir. Sadece 5 haftada 2 kez Trabzonspor’un maçında görevlendirilen Arda Kardeşler gibi geçen sezon da kulüplerle akraba yapılan hakemleri paylaşmıştım. BUNDESLiGA HARiKA ÖRNEK TFF herhangi bir dönemde Avrupa liglerinin sezonluk istatistiklerini inceleme ihtiyacı hissetti mi? Hakemleri hem görevlendirme hem de takımlara dağıtma konusunda nasıl başarılı olmuşlar? Bundesliga bu konuda mükemmel bir rol model. Takımlarla az ve öz buluşturmaları dışında, kulüplerin bir hakemin en son ne zaman kendi maçlarına geldiğini hatırlayamayacağı periyotta görevlendiriyorlar. Bu sayede hakemlerin maç sayılarında da homojen dağılım oluyor. Geçen sezon Bundesliga’da en çok maç yöneten hakem 18 iken, 16.sıradaki bir hakemin maç sayısı 13’tü. Bu da bir hakemin aynı takımla sezon içinde en fazla 4 kez karşılaşmasını sağlıyor. Ayrıca bu sınıfa giren de çok değil, sadece 7 hakem var. Genelde her hakem kulüplerin 2 ya da 3 maçında görev alıyor. Çok maç yöneten iki hakemden örnek vereceğim. Almanların ünlü hakemi Felix Brych ve Deniz Aytekin, bir takımın maçındaki ilk görevinden sonra tekrar kaçıncı hafta aynı takımın maçında tekrar görev almış bakar mısınız (altta). Bu özen ve planlama Avrupa’da büyük oranda var. Bizde ise bir hakem, herhangi bir “büyüğün” maçında başarılı gidiyorsa, yerle bir edilene kadar görevlendirmeye devam ediyoruz. SORUN SADECE SAYI DEĞiL Atama homojenliği de sorunun sadece hakem sayısı olmadığına dair önemli bir konu. 4 büyüklere bu tecrübe ve kokart dengesizliğinde hakem dağıtan bir algoritma olabilir mi? lk 5 haftada F.Bahçe’de 5’te 5; Trabzon’da 5’te 4 FIFA kokartlı görev alırken, G.Saray’a Kadir Sağlam, Beşiktaş’a Yasin Kol gibi gençler verilmesini sağlıklı “yapay zeka” olarak gösterebilir miyiz? Çok maç yöneten iki hakemden örnek vereceğim. Almanların ünlü hakemi Felix Brych ve Deniz Aytekin, bir takımın maçındaki ilk görevinden sonra tekrar kaçıncı hafta aynı takımın maçında tekrar görev almış bakar mısınız (altta). Bu özen ve planlama Avrupa’da büyük oranda var. Bizde ise bir hakem, herhangi bir “büyüğün” maçında başarılı gidiyorsa, yerle bir edilene kadar görevlendirmeye devam ediyoruz. Murat Fevzi TANIRLI / Hürriyet